Nadzory autorskie w cenie projektu

W swojej praktyce eksperckiej nadal spotykam się nazbyt często z problematycznym traktowaniem obowiązku wypełniania nadzorów autorskich oraz rozliczeń tego obowiązku w umowach projektantów z inwestorami. Za uzasadnione uważam więc przypomnienie, że „Działalność obejmującą sprawy projektowania, budowy, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych oraz zasady działania organów administracji publicznej w tych dziedzinach”, już w pierwszym swoim artykule normuje Ustawa z dnia 7 lipca 1994 roku –Prawo Budowlane i w przedmiotowym zakresie obowiązkowych nadzorów autorskich projektanta, jest precyzyjna i jednoznaczna.

Sprawowanie nadzoru autorskiego na żądanie inwestora lub właściwego organu, należy do podstawowych obowiązków projektanta określonych w treści art.20 ust.1 pkt.4 ustawy i niczym nieuwarunkowanych. Należy podkreślić, że od obowiązku tego, projektant nie może się w żaden sposób uchylać lub go zaniedbywać, pod groźbą odpowiedzialności zawodowej określonej w postanowieniach art.95 pkt.4 ustawy: „Odpowiedzialności zawodowej w budownictwie podlegają osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, które uchylają się od podjęcia nadzoru autorskiego lub wykonują niedbale obowiązki wynikające z pełnienia tego nadzoru”. Taka forma regresu, wprost nie jest przewidziana dla żadnej innej działalności uczestników procesu inwestycyjnego.

Należy podkreślić, że PRAWEM inwestora jest wezwanie projektanta do wypełnienia OBOWIĄZKU czynności nadzoru autorskiego, a projektant nie może się od tego obowiązku uchylić niezależnie od okoliczności faktycznych lub prawnych. Przepisy PB nie warunkują obowiązku sprawowania nadzoru autorskiego żadnymi trudnościami natury obiektywnej, związanymi np. z relacjami między zobowiązanym projektantem a inwestorem. Ustawa Prawo Budowlane, nie uzależniania spełniania tegoż obowiązku od istnienia lub nieistnienia odrębnego stosunku umownego pomiędzy projektantem a inwestorem. Obowiązek nadzoru autorskiego powstaje automatycznie z chwilą zawarcia przez projektanta umowy o wykonanie projektu, kiedy to staje się on pełnoprawnym uczestnikiem procesu budowlanego w rozumieniu art.17 ustawy Prawo Budowlane, wchodząc w prawa dalej w ustawie określone, lecz także obejmując omawiany w tym artykule obowiązek.

W świetle przepisów ustawy prawo budowlane uprawnione jest więc stwierdzenie, że spełnienie zobowiązania Inwestora, do zapłaty wynagrodzenia za umówione dzieło (projekt budowlany wraz z wynikającymi z tego faktu konsekwencjami), a określonego w treści art.627 Kodeksu Cywilnego, następuje na zasadach określonych przez strony w umowie o prace projektowe, o ile wprost strony nie sformułują tego odmiennie. Oczywiście strony mogą w swobodny sposób, mieszczący się w ramach obowiązującego prawa polskiego, kształtować stosunki umowne. Mogą także ustalić inne zasady rozliczeń czynności nadzoru autorskiego, np. poprzez ustalenie że formę i sposób rozliczenia z tytułu nadzorów autorskich obejmować będzie odrębna umowa. Mogą jednak zaniechać odrębnego rozliczania uznając, że mieści się ono w wynagrodzeniu za prace projektowe.

Każda z tych form jest dopuszczalna i stosowana w umowach o prace projektowe, a wszelkie żądania ze strony projektanta zawierania nowych umów, uzależniania jakichkolwiek działań nadzorczych od zawarcia umów z konkretnymi projektantami, pozbawione są wszelkich podstaw prawnych, określonych w Prawie Budowlanym.

Orzecznictwo polskie dopuszcza sytuację, w której inwestor powierza nadzór autorski projektantowi, niebędącemu autorem projektu [por. wyrok NSA z 6 kwietnia 2006 r., sygn. akt II GSK 7/06]. Także najnowsze poglądy KIO wyrażone m.in. w uchwale z dnia 7 kwietnia 2010 r. [sygn. akt KIO/KD/23/10] wskazują na niewłaściwość poglądu, iż jedynym wykonawcą mogącym zrealizować umowę nadzoru autorskiego z uwagi na ochronę praw autorskich jest podmiot, który wykonał poprzednie umowy (o prace projektowe). Zdaniem KIO mogłoby to, bowiem prowadzić do patologii rynku zamówień publicznych i akceptowania sztucznego monopolu. To jednak oznacza tylko prawo inwestora, lecz nie uznaje żadnych dodatkowych praw dla projektanta.

Także ustawa prawo budowlane w treści art.44 ust.1 pkt 3 pozwala inwestorowi na dokonanie zmiany projektanta sprawującego nadzór autorski, chociaż przecież autor zatwierdzonego projektu będącego w realizacji, już się nie zmienia.

Taka sytuacja nie pozbawia oczywiście projektanta praw autorskich do projektu, których to praw zgodnie z art.16 ustawy o Prawach autorskich nie można scedować na inne osoby. Prawa te ograniczone są jednak wyłącznie do treści i formy utworu, podlegającego ochronie na mocy ustawy o prawach autorskich. Zakazu przenoszenia osobistych praw twórcy dzieła, nie należy w tym miejscu utożsamiać z czynnościami ściśle określonymi w treści art.20 ust.1 pkt.4 Prawa Budowlanego. Projektant sprawuje nadzór autorski w zakresie opisanym w tym przepisie i ograniczonym do:

„a) stwierdzania w toku wykonywania robót budowlanych zgodności realizacji z projektem,

b) uzgadniania możliwości wprowadzenia rozwiązań zamiennych w stosunku do przewidzianych w projekcie, zgłoszonych przez kierownika budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego.”

Jeżeli będziemy mieli sytuację, w której projektant pełniący nadzór autorski, nie jest autorem projektu, ograniczone są jego kompetencje, w zakresie możliwości wprowadzania rozwiązań zamiennych, do granic upoważnienia autora projektu lub też określonych w ustawie o prawach autorskich. Wskazuję to także dlatego, iż nieuprawnione jest oczekiwanie, że jedynie autor projektu, może pełnić obowiązki nadzoru autorskiego. Drogę do przyjęcia właściwego rozwiązania, ustawodawca pozostawia w wyłącznej gestii inwestora i w zgodzie z obowiązującymi przepisami PZP.

Ustawa nie precyzuje, ani nie ogranicza formy sprawowania nadzoru autorskiego, pozostawiając to swobodzie uznania inwestora, w jego wezwaniu do pełnienia nadzoru autorskiego. 

Zwracam jednak uwagę, że nadzoru autorskiego, nie należy utożsamiać ani z bieżącym projektowaniem, ani ze stałym weryfikowaniem każdego posunięcia wykonawcy robót. Uczestnikami procesu inwestycyjnego, są osoby określone w art.17 Prawa Budowlanego, przy czym tylko inwestor jest osobą instytucjonalną. Pozostali uczestnicy, są w świetle tegoż zapisu konkretnymi osobami fizycznymi, od których ustawa wymaga odpowiedniego przygotowania zawodowego, uprawniającego do pełnienia samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie. Każda taka osoba, musi posiadać umiejętności prowadzenia działalności związanej „z koniecznością fachowej oceny zjawisk technicznych lub samodzielnego rozwiązania zagadnień architektonicznych i technicznych oraz techniczno-organizacyjnych” [art.12 PB].

Projektant sprawujący z woli i żądania inwestora nadzór autorski, ma zgodnie z art.20 ust.1 pkt.4 PB zapewnić jedynie zgodność realizacji z zatwierdzonym projektem budowlanym, a w razie wystąpienia uzasadnionej konieczności rozważyć możliwości wprowadzenia rozwiązań zamiennych, to oznacza że nadzór autorski nie może stanowić drogi do kontynuowania projektowania i np. wprowadzania nowych elementów i rozwiązań w pierwotnym projekcie nie występujących. Możliwości zmian projektu w trakcie realizacji ograniczone są m.in. postanowieniami art.57 ust.2 prawa Budowlanego do „zmian nieodstępujących w sposób istotny od zatwierdzonego projektu”, a istotność zmian zdefiniowana w art. 36a ustawy PB.

Udzielanie wyjaśnień lub pomoc wykonawcy w doraźnym rozwiązywaniu jego problemów wykonawczych, nie mieści się w granicach umocowania nadzoru autorskiego. Nie stanowi także czynności nadzoru autorskiego uzupełnianie projektu, usuwanie jego niespójności międzybranżowych lub braków opracowania. Zgodnie z postanowieniami art.637 Kodeksu Cywilnego projektant zobowiązany jest do usuwania takich wad dzieła na zasadach rękojmi.

19.05.2011 r.